Voortdurende connectiviteit is een alledaags fenomeen geworden. We ervaren druk om continu online aanwezig te zijn en willen geen enkele e-mail of gebeurtenis missen. Maar wat voor invloed heeft dit op onze mentale gezondheid? In een recente studie onderzochten doctoraal onderzoeker Kyle Van Gaeveren en onderzoeker Romi Van Esbroeck van UGent of continue online aanwezigheid een impact heeft op hoe uitgeput we ons voelen. Ze vonden een duidelijke link.
Mentale vermoeidheid
Mentale vermoeidheid of mentale uitputting wordt gekenmerkt door een tegenzin om zich verder in te spannen, bijvoorbeeld tijdens het werken. De laatste jaren is de aandacht rond mentale vermoeidheid gegroeid, omdat onderzoek aantoont dat dit gevoel een belangrijke voorloper én kenmerk is van burn-out. Het is daarom belangrijk om te begrijpen welke factoren een impact hebben op mentale vermoeidheid om zo effectieve interventies te kunnen ontwikkelen om mentale vermoeidheid tegen te gaan. Door inzicht te krijgen in de oorzaken van mentale vermoeidheid op de werkvloer, kunnen beleidsmakers en leidinggevenden gerichte strategieën ontwikkelen om het welzijn van werknemers te bevorderen.
Op basis van eerder onderzoek is gebleken dat een constante aandacht of waakzaamheid voor bepaalde stimuli ons mentaal kan uitputten. In deze studie wordt gesteld dat dit evenzeer kan gelden voor online stimuli, zeker in een context waar mensen een grote druk ervaren om constant online beschikbaar te zijn, bijvoorbeeld door verwachtingen van leidinggevenden en collega’s.
Over het onderzoek
In het onderzoek werd bekeken hoe onze hedendaagse digitale cultuur, waarin we permanent verbonden zijn met elkaar, ons alert maakt op wat er online gaande is. Dit fenomeen noemen we ook wel ‘online waakzaamheid’ en verwijst naar het voortdurend monitoren van onze digitale omgeving en de drang om meteen te reageren op meldingen. Er werd onderzocht of deze online waakzaamheid mentale uitputting versterkt, vooral wanneer participanten aangaven een grote druk te ervaren om online beschikbaar te zijn. Voor dit onderzoek rapporteerden 1.315 participanten gedurende twee weken meermaals per dag hun gevoelens en percepties rond online waakzaamheid, mentale vermoeidheid en beschikbaarheidsdruk, samen goed voor zo’n 68.000 datapunten.
De bevindingen laten duidelijk zien dat voortdurend alert zijn voor je digitale omgeving – bijvoorbeeld door constant notificaties te controleren – zorgt voor mentale uitputting. Dit effect is niet alleen merkbaar op het moment zelf, maar houdt ook uren daarna aan. Deze effecten kunnen zich opstapelen, wat het risico op langdurige mentale uitputting of zelfs burn-out vergroot.
Daarnaast bleek ook beschikbaarheidsdruk – het gevoel altijd digitaal bereikbaar te moeten zijn via bijvoorbeeld e-mail of chat-kanalen – een directe invloed te hebben op mentale vermoeidheid. Dit gevoel ontstaat door zowel externe verwachtingen (bijvoorbeeld van collega’s) als interne overtuigingen (bijvoorbeeld het idee dat je ten alle tijden bereikbaar moet zijn). Deze druk kan iemands autonomie bedreigen, en verhoogt ook zo de mentale belasting.
De analyses toonden ook aan dat deelnemers die meer druk ervaarden om beschikbaar te zijn, ook vaker alert waren voor hun digitale omgeving. Er is dus ook sprake van een indirect effect. Met andere woorden, er lijkt een wisselwerking aanwezig tussen beide ervaringen waardoor ze op verschillende manieren de mentale vermoeidheid kunnen beïnvloeden.
Hoewel niet iedereen voortdurend online is, gaf bijna iedereen aan momenten van verhoogde druk en alertheid te ervaren. In 30% van de gevallen rapporteerden respondenten online waakzaam te zijn en in 26% van de gevallen rapporteerden ze druk te voelen om digitaal beschikbaar te zijn. Deze momenten kwamen veel minder voor tijdens het weekend, waar deelnemers gemiddeld minder druk en waakzaamheid rapporteerden. Tijdens de werkweek waren deze gevoelens daarentegen aanzienlijk sterker aanwezig.
Deze resultaten benadrukken dat zowel online waakzaamheid als aanwezigheidsdruk belangrijke cognitieve gevolgen hebben. Constant alert zijn voor je digitale omgeving versterkt mentale uitputting, niet alleen op het moment zelf, maar ook uren later. Dit mechanisme biedt belangrijke inzichten in hoe digitale gewoonten kunnen bijdragen aan psychische aandoeningen zoals burn-out.
Wat met het werkveld?
Deze resultaten tonen aan hoe belangrijk het is om bewustwording te creëren rond de mentale werklast die onze digitale gewoontes met zich meebrengen. We roepen zowel werkgevers als -nemers op om de uitputtende impact van deze constante bereikbaarheid te erkennen en mee op zoek te gaan naar maatregelen om dit te counteren.
Voor werkgevers betekent dit dat er aanpassingen kunnen gezocht worden in het beleid en de werkcultuur om de mentale belasting van werknemers te verlagen. Denk bijvoorbeeld aan het duidelijk afbakenen van de bereikbaarheid van werknemers, zeker buiten de werkuren en het recht op deconnectie. Ook tijdens de werkuren kan het nuttig zijn om digitale onderbrekingen te beperken, bijvoorbeeld door op bepaalde uren meldingen uit te schakelen of te minimaliseren. Hieraan gekoppeld kan het nuttig zijn om gescheiden communicatiekanalen te gebruiken voor werk- en privé communicatie. Dit maakt het makkelijker om de grenzen te bewaken tussen beide domeinen, en meer momenten te creëren van digitale rust.
+++
Door doctoraal onderzoeker Kyle Van Gaeveren (Vakgroep Communicatiewetenschappen, imec-mict-UGent) en onderzoeker door Romi Van Esbroeck (imec-mict-UGent).
Lees meer over dit onderzoek in het gepubliceerde wetenschappelijke artikel.
De financiering van dit artikel werd mogelijk gemaakt door de Horizon 2020 onderzoek en innovatie van de Europese Unie programma van de Europese Onderzoeksraad Subsidieovereenkomst ‘DISCONNECT’
