Wie is aansprakelijk na een ernstig arbeidsongeval?

Wie als werkgever geconfronteerd wordt met een ernstig arbeidsongeval, kan aansprakelijk worden gesteld. Hetzelfde risico geldt voor het management (bestuurders, gedelegeerd bestuurders,…) en de andere leden van de hiërarchische lijn. Steeds vaker gaat de inspectie Toezicht op het Welzijn op het Werk ook na of de werkgever de hiërarchische lijn heeft opgeleid omtrent de taken en verantwoordelijkheden die hen door de Welzijnswet worden toebedeeld.

Wie zijn de leden van de hiërarchische lijn?

De FOD WASO definieert de hiërarchische lijn als “alle personen, van hoog tot laag in de onderneming, die op een of andere manier gemachtigd zijn om bevelen te geven aan de werknemers.” In de rechtspraak heeft men het over “personen die bekleed zijn met het gezag of de bevoegdheid om effectief over de naleving van de wet te waken.”

Zodra personen over een zekere beslissingsbevoegdheid beschikken, elk op hun eigen niveau (van CEO tot ploegchef), dienen ze als hiërarchische lijn te worden beschouwd en kunnen ze – in theorie – aansprakelijk worden gesteld na een ernstig arbeidsongeval. Hoewel voor leden van het management de afstand tot de concrete uitvoering op de werkvloer groter is en onder andere de mogelijkheid om toezicht uit te oefenen minder evident is, leggen inspectiediensten vaak een grotere verantwoordelijkheid naarmate de hogere positie die een persoon inneemt in het bedrijf.

Welke taken heeft de hiërarchische lijn inzake welzijn?

De leden van de hiërarchische lijn dienen door de werkgever nauw te worden betrokken bij de uitvoering en uitwerking van het welzijnsbeleid. Artikel I.2-11 van de Codex bevat ook bijzondere taken die aan de hiërarchische lijn worden toegewezen en waarvoor zij, elk binnen hun bevoegdheid en op hun niveau, verantwoordelijk zijn in het kader van het welzijnsbeleid. Concreet hebben ze de volgende taken/verantwoordelijkheden:

Voorstellen en adviezen formuleren aan de werkgever in het kader van het dynamisch risicobeheersingssysteem.
Ongevallen en incidenten op de arbeidsplaats onderzoeken en maatregelen voorstellen om dergelijke ongevallen en incidenten te voorkomen.
Controle uitoefenen op de arbeidsmiddelen, de collectieve en persoonlijke beschermingsmiddelen, en de gebruikte stoffen en mengsels om onregelmatigheden vast te stellen en maatregelen te nemen om hieraan een einde te maken.
Opsporen van de psychosociale risico’s verbonden aan het werk en waken over de tijdige behandeling ervan.
Tijdig het advies inwinnen van de diensten voor preventie en bescherming op het werk.
Controleren of de verdeling van de taken op een zodanige wijze geschiedt, dat de taken worden uitgevoerd door werknemers die de daartoe vereiste bekwaamheid hebben en de vereiste opleiding en instructies hebben ontvangen.
Waken over de naleving van de instructies die in toepassing van de wetgeving inzake het welzijn van de werknemers moeten worden verstrekt.
Zich ervan vergewissen dat de werknemers de inlichtingen die zij gekregen hebben in toepassing van de wetgeving inzake het welzijn goed begrijpen en in praktijk brengen.
Het onthaal van elke beginnende werknemer organiseren en een ervaren werknemer aanduiden die ermee belast is deze te begeleiden.

Niettegenstaande deze taken door de Codex uitdrukkelijk aan de leden van de hiërarchische lijn worden toegewezen, stelt artikel I.2-12 van de Codex dat dit géén afbreuk doet aan de verantwoordelijkheid van de werkgever. Het gebeurt dan ook vaak dat, zelfs wanneer bepaalde tekortkomingen gerelateerd zijn aan de expliciete verantwoordelijkheden van de hiërarchische lijn (bijvoorbeeld gebrekkig toezicht), alsnog de werkgever hiervoor verantwoordelijk wordt gesteld, bijvoorbeeld omdat de hiërarchische lijn niet voldoende op de hoogte was van haar concrete taken.

Over welke risico’s op aansprakelijkheid gaat het?

Strafrechtelijke aansprakelijkheid

Niet alleen de werkgever, ook de leden van de hiërarchische lijn kunnen strafrechtelijk aansprakelijk worden gesteld voor inbreuken op de Welzijnswetgeving. Het is dan wel vereist dat zij een persoonlijke betrokkenheid/rol hebben gespeeld in de niet-naleving van de concrete verplichting(en).
Inbreuken op de welzijnsverplichtingen worden in de regel bestraft met een sanctie niveau 3 (800 – 8000 euro). Wanneer de inbreuk heeft geleid tot een arbeidsongeval, wordt een sanctie niveau 4 (gevangenisstraf: 6 maand – 3 jaar / geldboete: 4800 – 48.000 euro) opgelegd.

Burgerlijke aansprakelijkheid

Het risico op burgerlijke aansprakelijkheid betreft het risico dat het slachtoffer van een ernstig arbeidsongeval (of de nabestaanden) een schadevergoeding vorderen van één of meerdere leden van de hiërarchische lijn. Het risico op burgerlijke aansprakelijkheid voor leden van de hiërarchische lijn persoonlijk is evenwel vrij beperkt, nu de wetgeving in twee bijzondere beschermingsmechanismes voorziet.

In eerste instantie voorziet de Arbeidsongevallenwet in immuniteit voor de werkgever en diens lasthebbers en aangestelden. Bijgevolg zijn ook de leden van de hiërarchische lijn immuun voor claims van een eigen werknemer (of nabestaanden) die het slachtoffer is geworden van een ernstig arbeidsongeval.

Daarnaast kan een werknemer ingevolge artikel 18 van de Arbeidsovereenkomstenwet slechts aansprakelijk worden gesteld voor schade die hij heeft veroorzaakt in het kader van de uitvoering van zijn arbeidsovereenkomst, in geval van een zware fout, bedrog en/of veel voorkomende lichte fout. De leden van de hiërarchische lijn die hun functie uitvoeren als werknemer, kunnen ook vanuit dat perspectief niet zomaar aansprakelijk worden gesteld. De situatie is uiteraard anders voor bijvoorbeeld bestuurdersfuncties die hun mandaat als zelfstandige uitoefenen. Zij kunnen hun burgerlijke aansprakelijkheid wel verzekeren via een polis bestuurdersaansprakelijkheid.

Hoe belangrijk is een specifieke opleiding?

De inspectie controleert of de werkgever zijn hiërarchische lijn heeft opgeleid omtrent haar taken en verantwoordelijkheden. Zo’n opleiding beperkt het risico op aansprakelijkheid en creëert vooral bewustwording. Maar al te vaak zien we nog dat leden van de hiërarchische lijn, ingevolge hun ervaring en onderschatting van de risico’s, niet altijd het juiste voorbeeld geven aan de (minder ervaren) werknemers. De bewustwording die wordt gecreëerd met een opleiding van de hiërarchische lijn, zal ongetwijfeld bijdragen tot een beter veiligheidsbeleid.

+++

Kenny Decruyenaere, Advocaat-Senior Associate bij Claeys & Engels. Naast het klassieke arbeidsrecht en het sociale-zekerheidsrecht, is hij ook actief binnen een aantal deelgebieden van het sociaal recht, waaronder sportrecht, preventie en bescherming op het werk en arbeidsongevallen. Hij spreekt en publiceert ook geregeld over deze materies.