Levenslang leren is helemaal geen evidentie

Levenslang leren is geen evidentie. En dat is voor een groot deel te wijten aan de afname van de neuroplasticiteit van onze hersenen met het ouder worden. Neuroplasticiteit? Hoezo?

Neuroplasticiteit duidt op de veranderbaarheid van onze hersenen: het verfijnen of maken van nieuwe verbindingen tussen hersencellen en het verwijderen van overbodige verbindingen. Neuroplasticiteit faciliteert de hersenontwikkeling bij kinderen en zorgt dat we als volwassenen nog steeds kunnen leren. Maar neuroplasticiteit neemt af met ouder worden…

Terug naar de savanne

“Our DNA still thinks we are in the savannah”, schrijft Yuval Noah Harari in zijn bestseller Sapiens.

Over onze hersenen kan hetzelfde gezegd worden. De oorspronkelijke functie van leren is overleven in de omgeving waar we bij geboorte terecht komen. Geleidelijk leren we ons aanpassen. Op het einde van de adolescentie heeft men zich kunnen aanpassen en verdwijnt de grootste nood om te leren. Dat is mogelijk een evolutionaire verklaring voor de afname van de neuroplasticiteit met de leeftijd.

Terug naar onze kindertijd

Bepaalde vaardigheden kunnen we maar optimaal aanleren tijdens specifieke fases in de ontwikkeling van onze hersenen (sensitive periods of critical windows). Daarbij zijn opvoeding en onderwijs in onze kinder- en adolescentietijd de belangrijkste versnellers van het leerproces.

In de context van levenslang leren is het essentieel dat een growth mindset en niet een fixed mindset gevormd wordt om verder te willen leren. En daar daagt een eerste grote obstakel op. Fouten mogen maken en ze vervolgens leren te vermijden, is essentieel om te kunnen leren. Maar mogen en durven we ook fouten maken?

Daniel Pennac schrijft alvast: “Teachers are not there to scare their students, but to help them overcome the fear of learning.”

Terug naar kantoor

In onze maatschappij stopt na de adolescentie de noodzaak om te leren echter niet, daarvoor verandert onze maatschappij te snel. Levenslang leren dus… Nochtans is op het kantoor de afname van de neuroplasticiteit met de leeftijd evengoed een gegeven. Daarom is het onrealistisch te verwachten dat we met zijn allen een spontane leerhonger blijven hebben.

Misschien helpt leren uit nieuwsgierigheid en passie dan wel beter dan louter leren uit noodzaak?

Het probleem met passie

De term passie wordt maar al te vaak misbruikt in een professionele context. Werken met veel goesting, plezier en/of toewijding betekent niet noodzakelijk dat dit vanuit passie gebeurt. Een groot verantwoordelijkheidsgevoel of de behoefte om een gewaardeerd teamlid te zijn, zijn maar twee willekeurige voorbeelden van andere mogelijke drijfveren.

Passie is ook geen garantie op een bruisende carrière. De Amerikaanse professor Erin A. Cech beschrijft in haar boek The Trouble with Passion hoe een keuze voor een baan die aansluit bij persoonlijke passie, voor slechts weinigen uitmondt in een stabiele en bevredigende carrière. Te veel focus op de loopbaan kan zelfs een belemmering vormen om een breder evenwicht in het leven te vinden, en om betekenis en zingeving te vinden buiten de professionele context.

Het probleem met mindset

Daarom een oproep om in een professionele context met termen als passie en talent omzichtig om te springen. Medewerkers komen immers met verschillende mindsets werken en ook dat hoeft niet noodzakelijk een beletsel te zijn. Een job mindset, bijvoorbeeld, staat voor iemand die taken uitvoert in ruil voor een vergoeding en niet veel anders verwacht of wil. Iemand met een career mindset is vooral gericht op een carrière. Medewerkers met een growth mindset willen dan weer hun kennis vergroten en nieuwe competenties verwerven die ze binnen (of buiten) de organisatie kunnen gebruiken. Iemand met een purpose mindset wil kunnen bijdragen aan een gemeenschappelijk zinvol doel.

Een medewerker met een job mindset kan in de juiste context even geëngageerd werken als bijvoorbeeld een medewerker met een growth mindset. Alleen zal de medewerker met een job mindset niet snel zelf initiatief nemen om nieuwe vaardigheden te leren. Wanneer zo iemand een goede performer is, is dit typisch de medewerker die de manager maar al te graag in zijn team houdt. Er is dan ook noch een drive van de medewerker, noch van de manager om toekomstgericht te leren. Met alle gevolgen vandien…

Het probleem met nieuwsgierigheid

Laten we elkaar geen rad voor de ogen draaien: levenslang leren is geen algemene intrinsieke vaardigheid. Misschien wel het grootste probleem is dat met ouder worden veelal ook de nieuwsgierigheid voor nieuwe ideeën en kennis afneemt.

Als we niet met onze rug tegen de muur staan of gedreven zijn door een vurige passie, is leren voor een volwassene geen vanzelfsprekendheid.

Het probleem met verantwoordelijkheid

En ja, levenslang leren is een absolute noodzaak in onze moderne maatschappij. Alleen mogen we niet verwachten dat dit bij iedereen even spontaan gebeurt. Voeg daaraan toe dat niet iedereen zijn passie op de werkvloer kan uitleven. Vandaar dat levenslang leren binnen het bedrijf deels geïnstitutionaliseerd dient te zijn en men niet alle verantwoordelijkheid bij de medewerkers kan leggen.

Anderzijds mogen we als individu de afname in neuroplasticiteit niet als een excuus gebruiken om ons af te schermen voor verandering of vernieuwing. We hebben er alle baat bij om te blijven openstaan voor nieuwe ideeën, situaties, technologie,…

We moeten bewust inspanningen leveren om voldoende nieuwsgierig te blijven. Leren hoeft ook niet altijd om lange, zware opleidingen te gaan. Regelmatig op YouTube op zoek gaan naar oplossingen voor welomlijnde problemen is vaak al een mooie start. Nieuwsgierigheid leidt ons wel naar een volgende stap. Stap voor stap op ontdekkingsreis als het ware.

Laten we ook de extra bonus niet vergeten die Daniel J. Levitin ons meegeeft in zijn boek Succcesful Aging: leren vertraagt het verouderingsproces…

Just smile,
Jan Dillis