Eenzaamheid is even schadelijk als 15 sigaretten per dag

Eenzaamheid. Een steeds vaker opdoemend probleem en lang niet alleen als gevolg van covid-19. Psychologe en VRT-journaliste Leslie Hodge ziet de gevolgen in haar praktijk en brengt er binnenkort een boek over uit. En ja, HR is best alert, want eenzaamheid vreet ook aan de werkvloer.

Bijna de helft van de Belgen voelt zich soms tot altijd eenzaam. Het Geluksonderzoek van de UGent en levensverzekeraar NN was een openbaring, maar dan van de onthutsende soort. Net zoals een tv-reeks van Xavier Taveirne, die toonde dat eenzaamheid verweven zit in onze samenleving en alle bevolkingslagen treft. Al blijven armen, werklozen en zieken het meest kwetsbaar.

In de groepspraktijk Strong Mind in ’t Groen Kwartier in de Antwerpse binnenstad wordt Leslie Hodge steeds vaker geconfronteerd met mensen die gebukt gaan onder eenzaamheid. De psychologe heeft (op zijn minst) drie simultane levens, die elkaar onmiskenbaar ook beïnvloeden. Haar therapeutische bestaan triggert al eens haar andere passie als journaliste bij de VRT. Ze verwierf er een naam met de veelbesproken reportage Gestoorde geesten, in samenwerking met Rudi Vranckx, over de benadering van psychische problemen in Congo. In het derde luik van haar portfoliobestaan, dat van auteur, liet ze al bekende Vlamingen aan het woord over hun imperfecties in Verborgen kopzorgen. En binnen enkele weken rolt haar tweede boek Eenzaam tussen mensen – De weg naar een meer verbonden leven van de persen. Op zijn minst drie levens, schreven we, want in ons trendrapport in december had Leslie Hodge het ook al over haar betrokkenheid bij A Seat at The Table (ASATT), dat (kansarme) jongeren wil inspireren om kansen te grijpen.

Emotionele of sociale eenzaamheid?

Is eenzaamheid nu al de meest veronachtzaamde aandoening van de 21ste eeuw? “Het moet alleszins veel ernstiger opgevat worden, want de gevolgen kunnen heel verregaand zijn”, repliceert Hodge.

“Als de eenzaamheid chronisch wordt, stijgt de stress navenant en heeft ze ook een zwaar effect op de fysieke gezondheid. Chronische eenzaamheid verkort het leven, ze is op termijn even schadelijk als 15 sigaretten per dag.”

Maar eenzaamheid is evengoed een moeilijk te vatten fenomeen, het komt voor in vele vormen en heeft verschillende gezichten. Bovendien is eenzaamheid heel subjectief, waarbij je je relaties evalueert en vergelijkt met de relaties die je zou willen hebben. In gelijkaardige omstandigheden kan de ene mens zich perfect gelukkig voelen en de andere onwaarschijnlijk eenzaam zijn. Dat maakt dat je eenzaamheid dus ook niet zomaar kan aflezen uit de omstandigheden waarin iemand leeft, of het aantal vrienden en familie dat iemand heeft.

“Onderzoekers hebben geprobeerd om eenzaamheid te categoriseren”, zo loodst Hodge ons van de beschouwing naar het onderzoek: “In de literatuur bestaan er heel wat onderverdelingen, maar de meest gangbare zijn die van de Amerikaanse socioloog Robert Weiss, die in 1973 een onderscheid maakte tussen emotionele en sociale eenzaamheid. Emotionele eenzaamheid ervaar je als de kwaliteit van je relaties niet goed zit. Je hebt weliswaar heel wat kennissen, maar geen hechte vriend. Je voelt een emotioneel tekort. Een partner hebben vrijwaart je ook al niet van eenzaamheid. Een ongezonde of conflictrijke relatie kan je zelfs eenzamer maken dan dat je alleen zou wonen.”

Het omgekeerde, wel een geslaagde relatie met iemand, maar geen netwerk van vrienden of kennissen er omheen, noemen we sociale eenzaamheid: “Dan mis je relaties met een bredere groep van mensen zoals collega’s, kennissen, buren, mensen met dezelfde hobby’s of interesses. Hier is sprake van een sociaal tekort.”

Het taboe wankelt

Leslie Hodge ziet een toename in eenzaamheid, maar niet noodzakelijk waar we dat het meest verwachten: “Het gaat niet alleen om oudere mensen die alleen wonen. Uit het Geluksonderzoek blijkt zelfs dat hoe ouder we worden, hoe minder eenzaam we ons voelen. Bij de 70-plussers voelt 28,3% zich eenzaam, terwijl dat bij jongeren tussen 20 en 34 jaar 54,5% is.”

Een onrustwekkend signaal komt uit Japan, waar eenzaamheid een steeds grotere groep mensen treft en waar bij jongeren een heel extreme gedaante opdoemt: hikikomori. Die jongeren komen gewoon niet meer buiten, zelfs niet uit hun kamer. De oorzaak is niet duidelijk, al helpt een zeer prestatiegerichte maatschappij beslist niet om het verschijnsel te milderen.

De hikikomori-jongeren zoeken geen hulp, maar daarin staan zij niet alleen. Het duurt in Vlaanderen gemiddeld 10 jaar (er staat geen nul te veel) vooraleer mensen de stap naar de geestelijke gezondheidszorg zetten. “Nochtans is het belangrijk om je mentale gezondheid te verzorgen”, waarschuwt Hodge. “Soms heeft de aarzeling te maken met een financiële drempel, al zorgen de mutualiteiten vandaag al voor een iets betere terugbetaling. Betaalbare alternatieven of crisisoplossingen zijn dan weer onvoldoende bekend of kennen lange wachtlijsten.”

Even vaak speelt het taboe nog altijd een hoofdrol. “Als corona al tot iets positiefs bijdraagt, is het misschien wel het uit de taboesfeer halen van eenzaamheid. Voordien was eenzaamheid zogenaamd voor mensen die zwak zijn of hun leven niet op orde hebben”, vertelt Hodge. “Maar eenzaamheid is niet typisch voor de coronacrisis, al helpt deze situatie uiteraard niet. De American Psychological Association waarschuwde al in 2017 voor een eenzaamheidsepidemie.”

Eenzaamheid op het werk

Eenzaamheid is ook op het werk aanwezig. “Precies omdat eenzaamheid subjectief is, is het moeilijk om gepast te interveniëren”, geeft Hodge toe. “Maar het vereist wel onze aandacht, want eenzaamheid op het werk kan een zware impact hebben, ook op het team en de organisatie.”

Het huidige thuiswerk, dat ook na de coronacrisis deels zal blijven, noopt eveneens tot verhoogde waakzaamheid. Hodge wijst er tevens op om nieuwkomers niet aan hun lot over te laten. Een goede onboarding en het stimuleren tot netwerken zijn echt belangrijk. Het bedrijf heeft er alle belang bij, want eenzame medewerkers haken vaker mentaal en/of fysiek af, voelen zich minder betrokken, zijn minder in staat om met stress om te gaan en hebben minder toegang tot informatie die ze nodig hebben om hun werk te doen, net omdat ze niet meer in interactie gaan met collega’s.

“Leidinggevenden en het team kunnen hier wel iets aan doen”, stipt Hodge aan. “Wie belangstelling heeft voor mensen, merkt dat wel. Als bedrijf is het zinvol om een empathische sfeer te creëren, zodat de competitiviteit niet overheerst. Als je interesse toont in de persoon achter de medewerker, is de kans groot dat mensen zich erkend voelen, meer van zichzelf durven tonen, waardoor er een band ontstaat tussen collega’s.

Dr. Vivek H. Murthy, de adviseur volksgezondheid van Barack Obama en kersvers president Joe Biden, maakt er een gewoonte van om op het teamoverleg niet alleen de praktische zaken te bespreken, maar ook mensen uit te nodigen om iets te vertellen over zichzelf, los van het werk.

Als je een stukje van jezelf mag tonen, creëert dat een extra weefsel tussen mensen en dat weefsel maakt het verschil als je onder druk moet presteren.”

Ook aan de top kan het heel eenzaam zijn, merkt Hodge op: “Er wordt ontzettend veel van leidinggevenden verwacht. Ze kunnen best ideeën uitwisselen met peers. Ook een team dat de leidinggevende ondersteunt en niet naar de baas wijst als het fout loopt, is van groot belang.”

4 sleutels om uit de eenzaamheid te geraken

1. Geven je relaties je voldoening, zelfs al zijn het er niet zo veel, dan is er geen probleem. Niet de kwantiteit, maar de kwaliteit telt.
2. Weten of je je emotioneel of sociaal eenzaam voelt, maakt het makkelijker om uit te maken wat je het beste onderneemt om er iets aan te doen.
3. Eenzaamheid hangt vaak samen met verandering. Ook scharniermomenten in je loopbaan kunnen eenzaamheid teweegbrengen. Het is vooral belangrijk dat je niet in langdurige eenzaamheid blijft hangen.
4. Als je honger hebt, eet je. Op dezelfde manier: als je eenzaam bent, ga je op zoek naar wat je nodig hebt om daar iets aan te doen, bijvoorbeeld afspreken met kennissen, praten met gelijkgezinden,…