Samenvatting
AI brengt zowel grote kansen als risico’s voor de HR-wereld. Volgens professor Lode Lauwaert (KU Leuven) schuilt het gevaar in discriminatie door foutieve data, het verlies van menselijke vaardigheden en het wegvallen van sociale contacten door toenemende automatisering. Toch ziet hij ook belangrijke opportuniteiten: HR kan de rol opnemen van bewaker van menselijke waarden, verbinding en ethiek in een door AI aangestuurde werkomgeving. De uitdaging wordt om technologische vooruitgang te omarmen zonder de menselijkheid te verliezen. Als dat lukt, kan AI zelfs leiden tot een toekomst waarin we minder werken en meer voldoening halen uit ons werk.
“Ik ben géén doemdenker”, zegt professor technologiefilosofie Lode Lauwaert (KU Leuven), al schetst hij zich in zijn boek ‘AI, wat niemand ons vertelt’ wel 256 pagina’s lang alle mogelijke rampenscenario’s over een toekomst met artificiële intelligentie. Tussen alle potentiële drama’s liggen er volgens Lauwaert wel opmerkelijk veel opportuniteiten voor HR-professionals. Welke zijn het? En hoe bereid je je daar het best op voor?
“We mogen niet blind zijn. Artificiële intelligentie is bijzonder nuttig, maar doordat het op korte tijd in wel heel veel sectoren – waaronder enkele gevoelige zoals die van banken en energie – is ingevoerd, ontstaan er risico’s. Het zijn risico’s die we met beleid kunnen inperken, maar dan mogen we er niet blind voor zijn. Daarom vind ik het belangrijk om ze te benoemen. Net doordat AI vandaag zo goed werkt, ben ik bevreesd voor de risico’s van grootschalig gebruik van AI in de toekomst. Net omwille van de successen van het heden, worden we blind voor de gevaren van later.”
Welke gevaren spelen er voor de hr-wereld?
“De grootste vrees is die voor bias en discriminatie. Een terechte vrees als je terugdenkt aan de Amazon-case. In 2018 schakelde het bedrijf AI in om cv’s te screenen, waarna bleek dat alle vrouwen werden geweerd. Dat is niet de schuld van het systeem, wel van de input van mensen van vlees en bloed, in dit geval de hr-afdeling van Amazon, die een voorkeur voor mannen bleek te hebben. Die discriminatie kan ook betrekking hebben op uiterlijk, seksuele voorkeur, politieke achtergrond, leeftijd, beperkingen, enzovoort.”
“Een ander reëel gevaar is het verlies van vaardigheden. Er wordt nogal snel gedacht dat AI efficiënter werkt dan een mens, wat niet altijd klopt, waardoor ‘de machine’ bepaalde taken overneemt. Het logische gevolg is dat werknemers die vaardigheden niet meer onderhouden, en om den duur minder zullen beheersen. Vergelijk het met ons oriëntatievermogen dat fors verminderd is door de komst van gps en Google Maps.”
“Een derde gevaar is het verlies van sociale skills. Doordat er meer en meer wordt geautomatiseerd, zullen er minder menselijke contacten plaatsvinden op de werkvloer, en dreigen werknemers hun sociale vaardigheden te verliezen. De impact daarvan mogen we niet onderschatten.”
In uw boek heeft u het uitgebreid over Artificial General Intelligence, AGI. Wat is dat precies?
“AGI is een systeem dat alle vaardigheden van mensen kan overnemen. ChatGPT kan een tekst schrijven of een reisplanning opstellen, maar vraag het niet om cv’s te screenen, complexe uurroosters op te stellen of een bedrijf te leiden. AGI zou alle relevante economische activiteiten kunnen uitvoeren, en is in die zin zeer interessant voor bedrijven en hr. Momenteel bestaat het niet, maar vermoedelijk komt het er wel.”
En dan verandert het concept ‘werk’ compleet
“AGI is een bedreiging voor CEO’s. Het kan alle datagedreven werk, het rationaliseren en het op winstcijfers afstemmen van het beleid overnemen. Het menselijke takenpakket van CEO’s overnemen – zorgen dat werknemers zich op hun gemak voelen, hen inspireren en vertrouwen schenken – wordt moeilijker.”
Liggen daar dan geen grote kansen voor HR?
“Helemaal juist. De inspiratie die een CEO geeft tijdens een nieuwjaarsreceptie kan misschien worden overgenomen door een door AI gegenereerde boodschap, maar over het belangrijke kleinmenselijke aspect kan een hr-afdeling waken.”
“Zowel bij aanwervingen als op de werkvloer kan ze toezien op de sociale vaardigheden, waarover ik het daarnet had. Zorgen dat collega’s tussen alle geautomatiseerde processen door met elkaar blijven overleggen, elkaar helpen, elkaar vertrouwen schenken. Meer dan in een lange speech van een CEO zitten die aspecten in kleine ongeplande momenten aan bijvoorbeeld de koffiemachine vervat.”
Hoe groot is het belang van value alignment, waardenafstemming, in een door AI geregeerde toekomst?
“Heel groot. Human resources moet er in de toekomst over waken dat de beslissingen van het AI-systeem in lijn zijn met wat je als bedrijf en als mens belangrijk vindt. Het is een belangrijke en uitdagende opgave, want menselijke waarden implementeren is een van de moeilijkste opdrachten binnen AI. Wie op dat vraagstuk het antwoordt vindt, zal zeer rijk worden.”
Met zowel gevaren als opportuniteiten, is het niet makkelijk om een evenwicht te vinden tussen innovatie en voorzorg.
“Als werknemer is het belangrijk om mee te zijn en om met AI overweg te kunnen, zonder daarbij de risico’s uit het oog te verliezen. Als werkgever heb je de verantwoordelijkheid om in te schatten welke voor- en nadelen AI voor jouw bedrijf biedt. Ben je heel zeker van grote productiewinst? Dan is het een no-brainer om het in te zetten. Heb je twijfels of duiken er problemen op? Dan moet je heel goed baten en kosten afwegen. Het lijkt alsof we allemaal mee moéten gaan met alles van AI, maar dat is niet per se zo.”
Toch schrijft u dat op de dag dat AGI doorbreekt early adopters ‘significante en vaak onoverkomelijke marktvoordelen’ krijgen. Hoe zorg je dat je er op tijd bij bent?
“Je hoeft niet per se elke nieuwe AI-ontwikkeling te implementeren, maar zorg er wel voor dat je altijd mee bent met de laatste nieuwe ontwikkelingen. Zodra het nodig is, kan je dan snel schakelen en AGI implementeren.”
Uw boek is niet altijd om vrolijk van te worden, maar de afsluiter – een brief die uw zoon in 2075 schrijft – is wel optimistisch: ‘We werken hier nog maar één dag in de week, papa. Alles is zo ongelooflijk efficiënt en goedkoop geworden dat het niet meer nodig is om fulltime te werken, laat staan een halve week.’
“Ik vond het belangrijk om de risico’ te schetsen, maar het is goed mogelijk dat we uiteindelijk in een wereld terechtkomen waarin die problemen zich niet gaan voordoen. Een wereld waarin AI ons veel vrije tijd heeft gegeven. Een wereld waarin mensen veel bewuster gaan kiezen voor een bepaalde job, die bij hun identiteit past. Het zal aan hr zijn om erover te waken dat vacatures worden ingevuld door mensen met intrinsieke interesse. Nog meer dan vandaag wordt het belangrijk om een goede match tussen werkgever en werknemer te vinden.”
Over het boek
AI, wat niemand ons vertelt’, 256 blz., uitgegeven door Prometheus
Als AI nóg krachtiger wordt, hoe zal de toekomst er dan binnen vijftig jaar uitzien?
Het is niet uitgesloten dat Trump en Poetin beslissen om slimme technologie te gebruiken voor kernwapens. Terroristen kunnen met AI virussen maken die niet te detecteren zijn en wanneer slimme technologie fouten maakt in de financiële sector is de schade mogelijk niet te overzien. De ontwikkeling van zogeheten Artificial General Intelligence (AGI) door bijvoorbeeld OpenAI kan leiden tot ongeziene machtsconcentratie en dus tot ongezien machtsmisbruik. En is het nog altijd nonsens dat we mogelijk controle verliezen over AI? Slimme systemen kunnen zich nu al vermenigvuldigen en chanteren mensen wanneer ze ‘vermoeden’ te worden afgezet.
Volgens Lode Lauwaert mogen we ons niet blindstaren op de voordelen van AI, maar ook niet op problemen rond discriminatie en privacy. Hij beroept zich daarvoor op filosofie, wetenschap en sciencefiction. Hij zoomt in op de AI-race, de geschiedenis en recente doorbraken. De rode draad is de gelijkenis tussen de wereld van AI in de eenentwintigste eeuw en de wereld ten tijde van Oppenheimer en de Koude Oorlog.
Lode Lauwaert is professor techniekfilosofie aan de KU Leuven, waar hij houder is van de Chair Ethics and AI. Hij was gastonderzoeker in Boston, Stellenbosch, Wenen en Hongkong. Met zijn boek Wij, robots won hij de Prijs voor Wetenschapscommunicatie.
