Gatam vzw, actief in Antwerpen, bouwt al meer dan twintig jaar aan trajecten die mensen met een Grote Afstand Tot de ArbeidsMarkt richting geven. De aanpak is helder: vertrek vanuit motivatie, bied een werkvloer als leeromgeving en werk samen met partners in de stad, en met het cultureel-artistieke veld. Projecten zoals restaurant Samenloop en het modeatelier RE-Antwerp tonen het succes van die aanpak
Restaurant Samenloop, gestart in april 2021, is een project vermomd als restaurant, zegt adviseur en voormalig directeur Chris Bryssinckx. De menu’s worden gecureerd door telkens een andere topchef. Dagelijks zijn er een vijftiental deelnemers aan de slag: anderstalige nieuwkomers, verzoekers om internationale bescherming, mensen met een leefloon of jongeren uit het ‘stelsel leren en werken’, vandaag ingekanteld in het duaal leren. Sommigen volgen een door Gatam georganiseerde VDAB-opleiding tot keukenmedewerker en doen hun stage bij Samenloop. Anderen worden geactiveerd via artikel 60 of stappen rechtstreeks in vanuit een inburgeringstraject.
“Het is een hybride leeromgeving. Iedereen die baat heeft bij opleiding, werkervaring, begeleiding of methodieken voor de horecasector vindt hier een plek. Het restaurant is geen doel, maar een middel,” aldus Chris Bryssinckx.
Deelnemers worden niet geselecteerd op diploma of taalniveau, maar op motivatie. Dat levert boeiende kruisbestuivingen op, want het culinaire geheugen van mensen uit hun land van oorsprong vormt mee de inspiratie voor de menu’s. Sommigen combineren Samenloop met Nederlandse les of een inburgeringscursus. Anderen zetten na enkele maanden hun eerste stappen op de reguliere arbeidsmarkt.
Het gevoel ergens naartoe te werken
Volgens Chris Bryssinckx moeten we af van het idee dat werk de enige maatstaf is. Werk biedt zingeving, daginvulling en perspectief, maar de weg ernaartoe is even belangrijk. “Mensen kiezen niet voor werkloosheid. Ze krijgen vaak het deksel op de neus, en verliezen onderweg het geloof in zichzelf. Dan ontstaat er desinteresse: het is niet voor mij weggelegd.”
De overheid blijft inzetten op een werkzaamheidsgraad van 80 procent, maar Bryssinckx noemt dat een fetish die het begrotingstekort niet zal oplossen. “Meer mensen aan het werk krijgen, doen we op basis van dit beleid met de stok, niet met de wortel. Maar je moet mensen laten inzien waarom een traject zin heeft. Dat ze ergens naartoe werken, dat hun inzet telt.”
Structurele samenwerking met VDAB en Stad Antwerpen
Gatam vzw werkt complementair aan VDAB. De dienst financiert onder andere de opleiding tot keukenmedewerker waarvan de stage bij Samenloop plaatsvindt. Tegelijk vangt Gatam kandidaten op die niet passen binnen de klassieke VDAB-aanpak, bijvoorbeeld omdat ze te traag vorderingen maken. Bryssinckx: “We doen niet per se aan begeleiding naar werk op een klassieke werkvloer. Wat we wél doen, is mensen in contact brengen met werkervaring in een veilige en realistische context.”
De organisatie is verspreid over meerdere locaties in Antwerpen. Naast Samenloop zijn er bedrijfsrestaurants bij de Brandweer en bij Woonhaven. Gatam runt 3 lasateliers, een houtatelier, een groendienst – de zogenaamde haventornado’s – en ook het modeatelier RE-Antwerp ontstond via de vzw. In totaal begeleidt Gatam jaarlijks tussen 800 en 1000 mensen, waarvan zo’n 400 jongeren in duaal leren (vroeger het stelsel Leren en Werken).
Horeca en mode als opstap
De horecasector is volgens Gatam bijzonder geschikt als instapsector. “Je kan horeca niet delocaliseren. Bovendien staat de sector al lang open voor diversiteit. Er is structureel een tekort aan instroom vanuit reguliere opleidingen,” zegt Bryssinckx.
Niet elke tewerkstelling is duurzaam, maar elke werkervaring is waardevol. “Wie ooit als afwasser of hulpkok is begonnen, kan bij de volgende sollicitatie zeggen: ik heb ervaring. Je wordt een insider op de arbeidsmarkt.”
Ook in het modeatelier RE-Antwerp, gecureerd door topcouturier Tim Van Steenbergen en modejournaliste Ruth Goossens, werken mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. Net als bij Samenloop ligt de nadruk op werkervaring, begeleiding en groei, in verbinding met het culturele veld. Het atelier ligt op een steenworp van de Antwerpse Modeacademie.
Culturele kruisbestuivingen
De samenwerking met Stad Antwerpen en het culturele veld is cruciaal. Samenloop werkte al op verschillende culturele locaties: de Droogdokken, het Rubenshuis, de Academie. Nu is het gevestigd in het 16e-eeuwse Maagdenhuis. In juni komen 43 kunstwerken van het Museum Mayer van den Bergh naar de voorbouw. Tegelijk zal een nieuwe chef het menu van Samenloop samenstellen, in dialoog met de kunst.
Aan de overkant van het Maagdenhuis bevindt zich Tutti Fratelli, de sociaal-artistieke werkplaats van wijlen Reinhilde Decleir, vandaag onder leiding van Nico Sturm. Gatam bekijkt hoe verdere kruisbestuiving mogelijk is. “Zoals een co-working space, maar dan rond werk en cultuur. Door samen te leven, kijken we wat we voor elkaar kunnen betekenen.”
Toch blijft hij realistisch. “De impact op onze mensen mag je niet overschatten. Zeker verzoekers om internationale bescherming zitten vaak in survivalmodus. Hun hoofd zit vol met zorgen, vaak over hun thuissituatie. Dan ligt co-creatie niet altijd voor de hand.”
Politieke keuzes
Bryssinckx verwijst naar het boek van migratiedeskundige Hein de Haas, die 22 mythes over migratie weerlegt. De kern: migratie is structureel, niet tijdelijk, en noodzakelijk voor onze economie.
“Tussen 2003 en 2023 zijn er 600.000 jobs bijgekomen. Tegen 2043 zouden er nog eens 700.000 bijkomen. Als je de deur op slot doet voor migranten, moet je de arbeidsmarkt fundamenteel veranderen. Veel anderstalige nieuwkomers zijn supergemotiveerd. Maar we dwingen hen nu om maanden- of jarenlang niets te doen. Waarom nemen we hen niet meteen mee, ook al is hun Nederlands nog beperkt?”
Motivatie is altijd de motor
Wat Gatam en projecten als Samenloop of RE-Antwerp aantonen, is dat motivatie en inzet niet afhangen van taal of diploma. “Iedereen kan leren, als de omgeving klopt,” besluit Bryssinckx. “Je moet mensen kansen geven en hen het vertrouwen teruggeven. De rest volgt – vaker wel dan niet – vanzelf.”
