Vorige week donderdag besloot de Kamer om een minuut stilte te houden voor de overleden paus Franciscus. Dat leek geruisloos te passeren, totdat Open-Vld parlementslid Irina De Knop het woord nam om haar ongenoegen te uiten. De Knop drukte uit dat ze verbouwereerd was dat de Kamer stil was geworden voor een conservatieve kerkvorst die geen respect had voor vrouwenrechten en holebi’s en die mensen die abortus plegen moordenaars noemde. Ze wenste zich daar persoonlijk van te distantiëren. Het leverde haar applaus op, maar ook heel wat bagger op sociale media. Mensen noemden het onrespectvol. Maar wat denken HR-professionals daar nu van?
Voor HR-professionals zijn werknemers zoals De Knop ongetwijfeld een zegen, maar tegelijk ook een aandachtspunt. We hebben vaak de mond vol over transformerende en lerende organisaties waarin het personeel voortdurend opmerkzaam is voor wijzigingen in de omgeving, zich altijd kritisch opstelt over de huidige manier van werken en zich snel kan aanpassen om een opportuniteit uit te buiten of een nakende fout te voorkomen. Groupthink, waarbij iedereen hetzelfde denkt of de eigen mening aanpast aan wat men denkt dat de groep naar voren zal schuiven, is een grote vijand van zo’n transformerende en lerende organisatie. In die optiek kan je de tussenkomst van De Knop dus zeker als een noodzakelijk kwaad zien. De Knop is dan geen ‘moeilijke werknemer’ maar net iemand die een promotie verdient omdat ze de anderen tot kritische reflectie heeft aangezet. HR-professionals zouden haar dan ook moeten verdedigen, temeer omdat ze door een verongelijkte en onthutste groupthink-meerderheid aangevallen zou kunnen worden.
Met haar opmerking ontblootte De Knop zeker het zogenaamde cafetariakatholicisme, waarbij mensen uit het geloof halen wat ze zelf kunnen gebruiken en negeren waar ze het niet mee eens zijn. Ook in organisaties zie ik vaak een dergelijk cafetariagedrag opduiken. We zijn dat creatief individualisme gaan noemen. Het is een situatie waarin werknemers niet achter alle waarden en verwachte gedragingen van de organisatie staan en waarbij ze alleen die waarden en gedragingen vertonen die ze met de organisatie delen of die door de organisatie gezien kunnen worden. Andere waarden en gedragingen, waarmee men het niet eens is en waarvan men weet dat de organisatie toch niet kan zien of ze het nu doen of niet, zullen dan niet worden uitgevoerd. Dat zorgt ervoor dat alles harmonisch lijkt te verlopen als het management naar het gedrag van de werknemers kijkt, terwijl in werkelijkheid niet iedereen de richtlijnen volgt en ook niet iedereen volledig tevreden is. Creatief individualisme is daarom niet zomaar positief, maar eerder toxische positiviteit: niemand wil de boeman zijn en dus doet iedereen alsof alles prima is.
En ik zie dat cafetariagedrag ook in hoe we tekortkomingen van leidinggevenden vergoelijken: “Ja, hij is een bruut en nogal voor het glazen plafond als het over vrouwen gaat, maar hij is zo’n briljante verkoper” of “Ja, ze vernedert je soms tot op het bot, maar ze is toch zo gedreven in haar job”. Mensen willen daar soms mee benadrukken dat niemand perfect is of benadrukken waarom zij een persoon alsnog genegen zijn, waarbij de goede punten volgens hen echt wel kunnen opwegen tegen de slechte. En weet je wat daar nog van komt? Dat die mensen waarover ze praten gaan geloven dat er niet aan die slechte punten gewerkt moet worden.
De Knop had het lef en het overzicht om de paus in een totaalbeeld te vatten en duwde met haar tussenkomst net wel op de negatieve aspecten van zijn bewind. Daarmee hoort ze iedereen tot nadenken aan te zetten over wat men eigenlijk aan het doen was en welk signaal men gaf, waarom men daar zelf geen punt van heeft gemaakt en welke regels verstrengd moeten worden om het in de toekomst beter aan te pakken. Zodat men echt een transformerende en lerende organisatie kan zijn.
Laten we deze week dus maar gebruiken om eens na te denken over hoe wij zelf omgaan met het cafetariagedrag van onze werknemers, hoeveel cafetariagedrag we zelf vertonen en hoe we dissidente stemmen klasseren op het spectrum tussen ‘moeilijke werknemer’ en ‘promotiefavoriet’. Misschien komt daar zelfs een openbaring van.
Ralf Caers
===
In zijn wekelijkse rubriek ‘Chili con Caers’ geeft Ralf Caers smaak aan de HR-actualiteit en roept hij op tot kritische reflectie
