Wat kan HR leren van een filosoof?

Precies 4 jaar geleden publiceerde Ignaas Devisch ‘Rusteloosheid – Pleidooi voor een mateloos leven’. Terwijl we klagen over drukte en gejaagdheid op het werk, plannen we onze avonden en weekends ook al overvol. Is die drukte eigen aan onze tijd? En wat is de rol van technologie daarin? Vragen voor hoogleraar Ethiek, Filosofie en Medische Filosofie Ignaas Devisch.

Filosofie? Dat is dansen op de huid van de tijd: stilstaan bij de stroom van gebeurtenissen waarvan we deel uitmaken. Misschien kunnen we onze tijd dus beter begrijpen door achterom te kijken.

We moeten rennen, springen, vliegen, duiken, vallen, opstaan en weer doorgaan…

Ignaas Devisch “De mens is al eeuwenlang op zoek naar een uitweg voor een probleem dat hij grotendeels zelf veroorzaakt heeft: een te vol leven. We klagen overdag dat het te druk is door strakke deadlines en overvolle agenda’s, maar ’s avonds en in het weekend breien we er een tweede deel aan vast, waardoor onze ‘vrije tijd’ helemaal niet meer vrij is. In de 19de eeuw bromden mensen al over het drukke verkeer en waren ze bezorgd of de melk van de koeien daardoor niet zuur zou worden. In een brief uit de 14de eeuw meldt een man dat hij zichzelf weer het ziekbed in gewerkt heeft.”

Vroeger was het dus niet beter…

ID “In elke transitieperiode waarin leven en/of werk geherstructureerd worden, ontstaat onrust.

Zonder alles plat te willen relativeren – de burn-out-cijfers vallen niet te ontkennen – gaat het veeleer over onze worsteling tussen te veel te doen hebben én te weinig omhanden hebben.

In onze maatschappij heb je een groep mensen die zich te pletter werkt en een groep die zich te pletter verveelt. Iets willen doen speelt daarin een fundamentele rol en dan beperk ik me niet tot betaald werk. Je kan evenzeer huisvrouw of -man zijn of vrijwilligerswerk doen dat je als bijzonder zinvol ervaart. Mensen die werkelijk niets om handen hebben, maken echter ook een groeiend deel uit van onze maatschappij.
Wel specifiek voor deze tijd is onze overtuiging dat we ‘in balans’ moeten zijn. Onze grootouders waren helemaal niet in balans, zij hebben alleen maar gewerkt. Zij waren niet zo hard met zichzelf bezig, hadden ook geen keuze.

Naast ons professioneel cv, jagen we vandaag ook een existentieel cv na.

Mijn grootmoeder was moeder, huisvrouw en boerin, zij ‘moest’ niet creatief zijn, veel op reis gaan, haar huis inrichten,… Vandaag ‘moet’ iedereen iets betekenen. En dat moet je delen met de wereld…”

De vraag is dus niet zozeer of we te veel of te weinig werken, maar eerder of datgene wat we doen voor onszelf zinvol is?

ID “Juist, herken ik me in wat ik doe? Dan maakt het minder uit of je te veel of te weinig werk hebt. Volgens mij hoeft een leven ook helemaal niet in balans te zijn. Stel dat veel werken alleen maar lijden met zich zou meebrengen, dan waren we er toch al lang mee gestopt?

Eerder dan op zoek te gaan naar een evenwicht, pleit ik voor een rusteloos leven. En dat is niet hetzelfde als een onrustig leven.

Onrust wordt veroorzaakt door stress en doelstellingen die ons opgelegd worden of die we onszelf opleggen omdat we denken dat dit van ons verwacht wordt. Rusteloosheid is eerder zo druk bezig zijn met iets, dat je jezelf verliest in de tijd.”

Dan maar enkele lifehacks proberen en alles is opgelost…

ID “Je kan mensen niet adviseren hoe ze moeten leven of werken, of hoe ze die twee best op elkaar afstemmen. Je kan wel het idee opperen om opnieuw te leren om tijd te verliezen. In de plaats daarvan laten we ons liever massaal verleiden door de illusie dat er lifehacks zijn die ervoor zorgen dat we meer tijd over hebben. De boeken en apps over dat thema doen het opvallend goed. De essentie is evenwel niet ‘hoe geraken we hieruit’, daarvoor is dit probleem te sterk ingebakken in onze maatschappij.

Onze maatschappij wordt gedomineerd door de ‘time is money’-gedachte en die gedachte geeft ons hele bestaan structuur: we beconcurreren elkaar met tijd. Rust betekent per definitie dat we geld verliezen.”

Technologie was nochtans bedoeld om ons leven te vereenvoudigen.

ID “De technologische vooruitgang en automatisering voorspelden dat we minder zouden moeten werken. Vandaag lijkt het tegendeel waar. We zetten technologie immers verkeerd in. E-mail was bedoeld om de klassieke brief te vervangen, maar we mailen veel meer dan dat we brieven schreven. Zelf zet ik mijn notificaties uit op mijn smartphone. Ook werkgevers kunnen hierin een rol spelen. Zorg bijvoorbeeld dat mensen na kantooruren geen mails meer moeten verwerken, al zet je dat best niet restrictief in. Technologie is grandioos en ik ben zelf een enthousiast gebruiker, alleen maakt technologie nu dat we 24/7 bereikbaar zijn.

Mijn grootouders hadden het ook erg druk, mijn grootmoeder had tien kinderen en werkte mee op het veld, maar op zondag werd er niet gewerkt. Vandaag hebben we geen rustdag meer.

Niet in het weekend, want dat plannen we vol. Niet op vakantie, want dan plant het hotelmanagement onze dag vol. Niet tijdens het lopen, want we trainen voor een marathon.”

We zetten de technologie dus systematisch verkeerd in?

ID “De maatschappelijke structuren zetten ons hiertoe aan. Je mag niet van het individu verwachten dat hij het alleen opgelost krijgt. Door technologie wordt de kloof tussen wat je aan het doen bent en wat je had kunnen doen heel zichtbaar. Technologie is een ware revolutie, maar de gevolgen zijn niet meer te overzien – in ons persoonlijk en professioneel leven. We willen mee zijn, maar moet dat steeds en altijd? Nu ja, neem onze iPad of Instagram weg, dan verliezen we ons wel in iets anders…

Technologie is de katalysator van onrust, maar de grondoorzaak ligt bij onszelf. Want we slagen er niet in om niets te doen. We zijn handelende wezens die betekenis ervaren door iets te doen voor onszelf en voor anderen, doorgaans omdat we op zoek zijn naar erkenning.

Het is niet omdat dankzij technologie dingen sneller kunnen, dat wij sneller moeten leven.

Indien goed georganiseerd, neemt technologie dingen over, zodat er bijvoorbeeld meer tijd is voor een gesprek tussen arts en patiënt. Laat ons nadenken hoe we technologie een juiste plaats kunnen geven: staat ze ten dienste van ons of worden we de slaaf ervan?”

Er moet ‘juust niks’ dus?

ID “Misschien moeten we meer structuren inbouwen op het werk en in het leven, waardoor we minder van het ene uiterste in het andere uiterste vervallen. Nu overheerst te veel: even ontspannen om daarna harder te werken.”

Tech-goeroe Peter Hinssen vindt dat kinderen best filosofie zouden studeren om zich voor te bereiden op het leven. Terecht allicht?

ID “Vroeger moest je een opleiding volgen met perspectief op werk, dus zeker geen filosofie. Vandaag klinkt een heel ander geluid. Ik sta zelf ook achter de idee van een brede vorming en ik zou niet wachten tot in het hoger onderwijs. Ik werk alvast aan een filosofieboek voor kinderen.

Onze initiële leerloopbaan is het enige moment in ons leven dat we tijd krijgen en nemen om bezig te zijn met algemene vorming.

Mensen zitten met fundamentele vragen over de rol van technologie, maar ook over andere grote thema’s. Hoe meer mensen hierin gevormd zijn, hoe beter. De vaste kaders zijn verdwenen en dat maakt dat iedereen op zoek is. Dat verklaart ook het enorme succes van Yuval Noah Harari, die al die thema’s samenvat.
Wat wil ik als mens? Wat is een zinvol leven? Die vragen mogen resoneren. Onderwijs kan nooit perfect voorbereiden op een job.

Peter Hinssen heeft gelijk, laat ons onze kinderen de kans geven filosofie te studeren, zodat ze eerst mensen zijn vooraleer ze gaan werken.”