Na een week intense media-aandacht is het vandaag zo ver: het onderwijspersoneel staakt. Je hebt daarbij zeker opgemerkt hoeveel desinformatie leerkrachten aan elkaar hebben doorgeven. Zo was er het 200.000 euro-verhaal, een doembeeld dat voor de meeste leerkrachten nooit werkelijkheid zal worden. Het pensioen werd opeens ook als een soort uitgesteld loon voorgesteld, waarbij leerkrachten nu een laag loon zouden tolereren in ruil voor een hoog pensioen. Uit benchmark-studies blijkt echter dat de lonen in het onderwijs niet dramatisch laag zijn en ook in eerdere studies van KU Leuven ism Odisee Hogeschool en ACOD Onderwijs (2021) bleken twee op de drie leerkrachten best tevreden over hun loon. Zelfs twee keer zo tevreden als over de werkdruk.
Ik vond het ook interessant hoe er opeens naar het psychologisch contract werd verwezen. Naast ons formele contract hebben we inderdaad allemaal een psychologisch contract waarin we impliciete en expliciete beloftes van onze werkgever steken. En die bepalen zeker ons gedrag. Stel je bijvoorbeeld voor dat onze baas beloofde om ons volgend jaar te promoveren. We vinden de job niet meer leuk en normaal hadden we het allang voor bekeken gehouden, maar het is de promotieverwachting die ons toch doet blijven. De leerkrachten die verwijzen naar het psychologisch contract zijn van mening dat de belofte van een hoog pensioen al decennia in hun psychologisch contract zit en daarom niet meer herzien mag worden.
Maar dat klopt niet…
In het kader van het psychologisch contract veronderstellen we eigenlijk dat de belovende partij zijn afspraak zal nakomen als de context ongewijzigd of minstens haalbaar blijft. Het psychologisch contract breekt dan inderdaad als de belovende partij zijn belofte niet inlost terwijl hij daar wel toe in staat is. Maar als de context onhaalbaar wordt, bijvoorbeeld omdat het bedrijf danig verlies maakt, wordt het psychologisch contract eerder onuitvoerbaar dan gebroken, zonder dat een van de beide partijen daar noodzakelijkerwijze schuld aan heeft. De staat van onze overheidsfinanciën lijkt in het verhaal van de leerkrachten zeker een redelijke veranderde context.
Toch is niet elke contextwijziging voldoende om zich zomaar van de gemaakte beloftes te ontslaan.
Een nieuwe baas kan bijvoorbeeld niet zomaar beloftes negeren omdat die door de vorige baas zijn gemaakt, onder het voorwendsel dat die laatste zoiets nooit had mogen beloven. Je kan immers veronderstellen dat deze leidinggevende optrad als vertegenwoordiger van het bedrijf en dat bedrijf is er natuurlijk nog. Bovendien zou de nieuwe leidinggevende zelf geen gedrag meer kunnen stimuleren door middel van beloftes, omdat het personeel zich dan terecht zou afvragen of ook deze leidinggevende niet allang vervangen zal zijn tegen de tijd dat de beloftes moeten worden uitgevoerd. De huidige regering kan deze pensioenkwestie dus niet zomaar van zich afschuiven door te verwijzen naar de onredelijkheid van vorige regeringen en zal een oplossing moeten zoeken.
Daarbij is het belangrijk om zeker twee doelen in het oog te houden.
Ten eerste is het belangrijk dat de benadeelde partij oprecht aanvoelt dat deze regering de eerder gemaakte beloftes zou hebben nagekomen als de context onveranderd was gebleven. De leerkrachten moeten dus voelen dat er sprake is van overmacht en dat er empathie en respect is bij de beleidsmakers.
Ten tweede zoekt de belovende partij in het psychologisch contract best naar alternatieven die wel haalbaar zijn in de nieuwe context. Het besef dat men het maximaal haalbare krijgt in de nieuwe context, kan verzachten dat de onhaalbare belofte uit de oude context verloren is.
Als HR-professional weet je dat het succes waarmee de regering deze twee doelen bereikt, zal bepalen hoe bereid het onderwijs zal zijn om mee te stappen in andere hervormingen die deze regering wil doorvoeren en waar vast ook nieuwe beloftes bij worden gemaakt. Die bereidheid kunnen we best gebruiken, voor onze financiën en voor ons onderwijs.
Doet deze blik op het psychologisch contract van de leerkrachten jou anders kijken naar jouw eigen medewerkers of zie het nog anders? Laat het me dan zeker weten…
Ralf Caers
===
In zijn wekelijkse rubriek ‘Chili con Caers’ geeft Ralf Caers smaak aan de HR-actualiteit en roept hij op tot kritische reflectie