Masterclass van Jo De Poorter: Charisma als ultieme hefboom voor engagement

Of je nu een ideologie op de wereld wil zetten, of vrachtwagens of sinaasappels of koelkasten wil verkopen, of een team wil meenemen in een grote herstructurering of in de opstart van een nieuw bedrijf: communicatie is steeds weer dé belangrijkste hefboom en charisma is dé ultieme vorm van communicatie, aldus Jo De Poorter. Als je mensen wil engageren en in beweging wil brengen, is een portie charisma essentieel… Maar wie heeft charisma? En kan je dat ook verwerven? Echt? Een masterclass van mediatrainer Jo De Poorter.

Wist je dat de term charisma afkomstig is van het Griekse woord charis, dat genade betekent? Ooit werd zelfs verondersteld dat charisma iets bovennatuurlijks was. Ook in christelijke tradities werd charisma als een gave beschouwd die je kreeg van God. Charisma is wel degelijk een gave, maar dan van eigen makelij en – vooral – het is een actiewoord. Bart Peeters, Wim Lybaert, Wim Opbrouck, Rudi Vranckx en Martine Tanghe zouden het hebben. Politicus Herman Van Rompuy werd dan weer het charisma van een natte dweil toegedicht. In een poll op Radio 1 werd in 2020 de voltallige acteursfamilie Decleir charismatisch genoemd. Zit charisma dan toch in de genen?

We vragen het aan Jo De Poorter, Vlaamse radio- en televisiepresentator, mediatrainer, journalist en auteur. Hij schreef columns voor het maandblad Touché, bracht samen met decorateur Geoffroy Van Hulle drie boeken uit (onder andere The Beauty Within) en startte in 2002 zijn eigen coachingbedrijf. Geregeld wordt hij gevraagd als commentator bij koninklijke gebeurtenissen, hij is gastdocent Communicatiewetenschappen aan de Vlerick Business School, de Antwerp Management School en de Universiteit Gent, én hij schreef in 2015 het boek Charisma in tijden van verandering – Hoe je stijl en charme verwerft… en daar je voordeel mee doet (Uitgeverij Lannoo).

De grootste troef van charisma is dat je binnendringt in de vrije wil van mensen: je vraagt hen niets, je eist niets, je betaalt hen niet, je commandeert hen niet, je vertrekt niet vanuit hiërarchie, maar je laat het volledig aan hun vrije wil om voor jou of voor jouw zaak in beweging te komen. Het kunnen beïnvloeden van die vrije wil is een fenomenale kracht die alle andere troeven die je kan inzetten om mensen te engageren nooit kunnen evenaren.

Misverstand 1
Charismatische mensen zijn extravert

“Charisma is het inzicht dat je – door een bepaald gedrag in te zetten – anderen, maar vooral jezelf in beweging kan brengen. Uit onderzoek blijkt dat 97% van de mensen die door de buitenwereld als charismatisch aanzien worden, niet extravert, maar net verlegen en introvert zijn van aanleg. Wat charismatische mensen onderscheidt, is dat ze hun angst om op de voorgrond te treden en hun gevoelens van verlegenheid aan de kant zetten om de andere te geven waar hij of zij behoefte aan heeft. Wat charismatische mensen nog onderscheidt, is dat ze op een bepaald moment beslist hebben – in actie gekomen zijn – om charismatisch gedrag toe te passen”, legt Jo De Poorter uit.

“En aangemoedigd door het succes dat ze met dat charismatisch gedrag verkregen hebben, passen ze het vaker toe, waardoor ze er steeds beter in worden en zo nemen ze het op als hun tweede natuur. En dan wel op zo’n manier, dat het voor de buitenwereld lijkt alsof het hun eerste natuur is.”

Misverstand 2
Charisma is aangeboren

“Net zoals je met de auto kan leren rijden, kan je charismatisch gedrag aanleren tot het een gewoonte wordt”, stipt Jo De Poorter aan. “De grootste uitdaging, zowel bij autorijden als bij charisma, is om alle elementen tegelijkertijd in te zetten. Charisma kan je dus wel degelijk leren. Zelfvertrouwen en uitstraling zijn maakbaar en vermenigvuldigbaar, in de liefde, in het dagelijkse leven, op het werk en zeker in tijden van verandering.”

Misverstand 3
Je moet het eens zijn met een charismatisch leider

“Er zijn voldoende politici in ons land die charismatisch zijn, maar waarmee je het niet noodzakelijk eens bent”, constateert Jo De Poorter. “Charisma gaat niet over standpunten die je deelt. Dus nee, je hoeft het helemaal niet eens te zijn met een leider om hem of haar toch charismatisch te vinden. Donald Trump is een buitengewoon charismatisch man en een sterke public speaker, maar weinig mensen in ons land zouden op hem stemmen…”

Ingrediënt 1
Wat je eerst ziet: het uiterlijk (leren van Queen Elizabeth)

Je kent het ongetwijfeld: sommige mensen ziet iedereen binnenkomen, anderen verdwijnen geruisloos en onzichtbaar in de massa. “Dat heeft te maken met de manier hoe iemand binnenwandelt (stevige doelbewuste manier van stappen, oogcontact maken,…) én hoe iemand eruit ziet: wie groot is of aantrekkelijk, heeft onmiskenbaar een streepje voor”, geeft Jo De Poorter toe.

Anderen hoeven echter niet meteen te wanhopen: “Maar ook als je minder fysieke troeven hebt, kan je charismatisch zijn, door de geschikte kleding bijvoorbeeld: mocht Queen Elizabeth (amper 1,57 m groot) in het beige gekleed gaan, zou niemand zien dat ze koningin is. Daarom draagt ze altijd een outfit in opvallende tinten, zoals helblauw, roze of groen.”

TIP: Charisma op zicht is het meest dominant. Zorg dus dat je gezien wordt.

Ingrediënt 2
Wat het belangrijkst is: oogcontact (leren van Martine Tanghe)

“Charisma herken je meteen, ook met een scherm ertussen”, poneert Jo De Poorter. “Martine Tanghe is charismatisch, ook al kennen we haar niet persoonlijk. Ze kijkt recht in de camera (ze maakt oogcontact), ze drukt zich bovendien heel helder uit, zowel qua taalgebruik als intonatie (ze investeerde uren in het uitwerken van haar teksten om deze zo duidelijk mogelijk te maken).”

TIP: Maak altijd oogcontact (virtueel betekent dat: door in de camera van je computerscherm te kijken).

Ingrediënt 3
Wat de essentie is: oprechte belangstelling (leren van Jane Fonda)

“De kern van charisma is het tonen van oprechte belangstelling in de andere én bij uitbreiding in de doelstelling van de andere: gehoord worden, gezien worden, gewaardeerd worden, iets realiseren, iets uitgelegd krijgen,… Dat betekent concreet dat je de andere het gevoel geeft dat er niemand anders in de wereld bestaat dan hem of haar, eender waar je je bevindt, al is dat in een heel drukke ruimte, op een netwerkevent, tussen andere (meer zogenaamd belangrijke) genodigden. Dat vertaalt zich in onverdeelde aandacht, focus, luistervaardigheid en luisterbereidheid, warmte, positiviteit, humor, zelfrelativering. Dat is een hele mix waarvan je het ene element soms meer of minder moet inzetten. Dat klinkt mechanisch, maar eens je het aangeleerd hebt, moet je daar nog weinig over nadenken. In haar autobiografie My Life So Far vertelt Jane Fonda dat haar succes grotendeels te danken is aan het feit dat ze in staat was om interesse te tonen in de wereld om haar heen.”

TIP: Zet anderen in de spotlight in plaats van jezelf.

Ingrediënt 4
Wat de essentie is (bis): oprechte belangstelling (leren van een sterrenrestaurant)

“Oprechte belangstelling toont zich ook in de mate van voorbereiding. Sterrenrestaurants passen dat toe: ze hebben doorgaans een computersysteem waarin ze alle informatie bijhouden van hun klanten. Ze weten perfect van iedere gast of hij/zij al eerder bij hen is geweest, hoe vaak en wat er toen besteld werd. Die informatie gebruiken ze om oprechte belangstelling te tonen en hen het gevoel te geven dat zij de belangrijkste gasten zijn. Je weet natuurlijk dat het onmogelijk is dat de chef dat nog weet, maar je voelt je als gast herkend, erkend en gewaardeerd.”

TIP: Hoe zorg jij ervoor dat jouw medewerkers zich herkend, erkend en gewaardeerd voelen?

Ontmaskering
Wie is (g)een charismatische leider?

“Toen ik in Parijs was voor een interview met Tom Cruise, die ik al een paar keer geïnterviewd had, sprak hij me aan met mijn voornaam toen hij me tussen andere journalisten zag staan. Of hij me herkend had of goed voorbereid was, is van ondergeschikt belang. Het gaat over het gevoel dat hij me gaf.”

“Voor een absolute masterclass in charisma neem ik je mee naar Amsterdam ,waar ik de voormalige Amerikaanse president Bill Clinton mocht interviewen naar aanleiding van zijn biografie, samen met een cameraploeg en een geluidsman. Clinton, die van nature al de kamer vult, had drie boeken bij zich. Hij liep me voorbij en ging eerst naar de geluidsman en gaf hem een exemplaar van zijn boek, vervolgens naar de cameraman en als laatste kwam hij naar mij. Nadien bleek dat alle boeken op naam gesigneerd waren. Clinton kon toen al niets meer fout doen voor die cameraman en geluidsman. Het gaat over tijd en moeite investeren.”

“Dichterbij huis was er een live debat met Bart De Wever naar aanleiding van het boek Botsen de beschavingen? (Uitgeverij Pelckmans), dat hij samen met Lisbeth Imbo en Khalid Benhaddou geschreven had. Bart De Wever is na dat live debat in gesprek gegaan met een 17-jarige jongeman die helemaal niet N-VA-minded was en die een aantal zeer kritische vragen voor hem veil had. Het feit dat de N-VA-voorzitter de vragen en de bezorgdheid van die jongen ernstig nam en uitgebreid de tijd nam om erop in te gaan, ook al waren er die avond veel andere prominente figuren aanwezig, bewijst dat ook Bart De Wever een charismatische leider is. Ook hij is van nature overigens een verlegen persoon die zijn verlegenheid opzij gezet heeft en zichzelf in beweging heeft gebracht voor het gedachtegoed van de politieke partij waarvan hij ondertussen voorzitter is.”

“Ooit mocht ik Kevin Costner interviewen. Toen ik meteen na dat interview in de lift stond, stapte hij in, waarop ik hem vriendelijk begroette. Uit zijn lichaamstaal maakte ik meteen op dat hij geen idee meer had wie ik was. Twee minuten daarvoor hadden we nochtans een geweldig gesprek gehad, waarin hij zich heel charismatisch voordeed, maar het duidelijk niet was.”

Les 1
Wat kan HR leren van een mediatrainer?

Jo De Poorter geeft ook mediatraining aan bedrijfsleiders, waarin hij op zoek gaat naar de natuurlijke communicatievaardigheden die mensen vertonen in rustige omstandigheden. Deze versterkt hij, zodat ze dezelfde natuurlijke communicatiestijl leren inzetten in momenten van stress. “Ik geef hen als het ware een handleiding. Vaak gaat het om het herorganiseren van hun vaardigheden, het herschikken van het balkon.”

Zo ook kan HR helpen bij het verfijnen van de doelstelling van de organisatie: wat wil de organisatie bereiken? Wat is de tijdslijn die ze daarvoor voor ogen hebben? Wat hebben we daarvoor nodig? Welke skills? Wat is de methodiek die we gaan toepassen om daar te geraken? En hoe kunnen we emotie daarin een plaats geven?

In menige directiekamer is emotie sowieso niet aan de orde. Jo De Poorter: “Erkennen dat emotie een plaats heeft, ook in het bedrijfsleven, en inzien dat emotie een versterker is van communicatie is cruciaal. Als je dingen emotioneel kan kaderen, onderstrepen en illustreren, is de impact van communicatie exponentieel veel groter. Je mag emotie niet wegnemen uit professionele situaties, want je kan emotie niet weghalen bij mensen. Je kan nog zo bekwaam zijn, als er geen emotionele verbinding is, zal je mensen nooit in beweging krijgen.”

Les 2
Wat kan HR leren van een koningshuiskenner?

Jo De Poorter is ook koningshuiskenner. In januari brengt hij trouwens een boek uit over koningin Elizabeth II, die dan 70 jaar op de troon zetelt: De laatste koningin. En ja, ook van koningen en koninginnen kan HR leren, namelijk dat je in heel specifieke en extreem beperkende omstandigheden toch je boodschap kan overbrengen. “Er is veel interesse in de koningshuizen, maar hun communicatiemogelijkheden zijn doorgaans heel beperkt”, weet Jo De Poorter. “Ze mogen vaak niet zeggen wat ze denken of soms helemaal niets zeggen, maar koningin Maxima (Nederland) en prins Harry (VK) bewijzen dat je ook non-verbaal kan laten zien wie je bent: beiden slagen erin om binnen hun staatkundige beperking heel goed te tonen wie ze zijn door wat ze doen en wat ze niet doen, eerder dan door wat ze (mogen) zeggen. Als je jouw boodschap op de juiste manier kanaliseert, is dus ook in een rigide context van beperkingen nog heel veel mogelijk.”