Evaluatie van de 4-daagse werkweek na 1 jaar

Door de federale arbeidsdeal kunnen voltijdse werknemers sinds 20 november 2022 een gecomprimeerd werkschema aanvragen waarbij ze langere dagen werken in ruil voor een (twee)wekelijkse extra dag vrijaf. Vaak gaat dit om: 38 uren presteren op 4 in plaats van 5 werkdagen per week. De maatregel kon alvast op veel enthousiasme rekenen bij zowel werknemers als werkgevers.

Dat enthousiasme bij zowel werknemers als werkgevers was niet verwonderlijk, gezien de verwachtingen die de federale regering creëerde voor de maatregel.

Volgens de regering zouden zulke schema’s namelijk meer flexibiliteit bieden en zou de maatregel op die manier ook een betere werk-privébalans faciliteren. Dat zou op zijn beurt lange afwezigheden van het werk en burn-out moeten helpen voorkomen. Daarnaast zouden werknemers in zo’n werkschema hun voltijds werkregime langer moeten kunnen aanhouden, zodat het een alternatief zou kunnen zijn voor deeltijds werken en loopbaanonderbrekingen. Omdat meer vrouwen gebruik maken van die systemen, zouden gecomprimeerde werkschema’s daarnaast ook kunnen bijdragen aan meer gendergelijkheid op de arbeidsmarkt. Ten slotte kan de maatregel ervoor zorgen dat werknemers op min of meer dezelfde manier beschikbaar blijven voor hun werkgever als in hun oorspronkelijke werkschema’s.

Maar…

Wetenschappelijk onderzoek bevestigt de rooskleurige verwachtingen van de regering niet: er zijn naast mogelijke voordelen ook heel wat mogelijke risico’s verbonden aan gecomprimeerde werkschema’s.

Zo linkt een recent overzicht van wetenschappelijke studies gecomprimeerde werkschema’s aan minder gezinstijd, meer lichamelijke klachten, een hoger risico op arbeidsletsels, minder slaap, grotere hoeveelheden stress op het werk en soms zelfs burn-out.

In lijn met die bevindingen concludeerden de sociale partners dat werkdagen van meer dan negen uren nadelig kunnen zijn voor het welzijn van werknemers. Uiteindelijk gaven de sociale partners daarom ook een negatief advies voor de invoering van de vierdaagse werkweek zonder arbeidstijdverkorting. Toch besloot de regering haar oorspronkelijk wetsvoorstel min of meer ongewijzigd te laten.

Het afgelopen jaar werkte de Universiteit Gent samen met drie ondernemingen om de impact van gecomprimeerde werkschema’s te onderzoeken. Het ging om een groot retailbedrijf, een groot kennisbedrijf en een middelgroot technisch bedrijf. In een eerste fase, namen ze 24 anonieme diepte-interviews af bij zowel werknemers als leidinggevenden. Concreet bestond onze steekproef uit 15 werknemers in een gecomprimeerd werkschema en 9 leidinggevenden (3 hr-managers, 5 directe managers en 1 personeelsplanner) in organisaties die gecomprimeerde werkschema’s implementeerden volgend op de arbeidsdeal. De semigestructureerde vragenlijsten werden
zorgvuldig opgesteld op basis van de eerdere wetenschappelijke literatuur, maar lieten evenwel ruimte voor deelnemers om thema’s aan te brengen en dieper in te gaan op eigen bevindingen.

In deze Story Ugent@Work krijg je inzicht in wat een gecomprimeerde werkweek biedt (of kost) op vlak van flexibiliteit, werk-privébalans, fysieke gezondheid, mentale weerbaarheid en beschikbaarheid. Kwalitatieve bevindingen worden geduid door doctoraal onderzoeker Kristen du Bois die het onderzoek leidt, alsook door professor arbeidseconomie Stijn Baert en professor personeelspsychologie Eva
Derous die het onderzoek superviseren en professor volksgezondheid Els Clays.

Dit zijn de 7 belangrijkste inzichten:

Gecomprimeerde werkschema’s worden globaal gezien niet ervaren als een bron van meer flexibiliteit. Integendeel: regelgeving zorgt er typisch voor dat het werkrooster strakker wordt wanneer men overgaat naar pakweg een vierdaagse werkweek.
De maatregel lijkt wel te slagen in een centrale doelstelling: alle geïnterviewde leidinggevenden en de grote meerderheid van de werknemers ervaren gunstige effecten op de werkprivébalans van wie instroomt.
Wat een andere centrale doelstelling betreft, lijkt er weinig impact: op basis van onze interviews hebben we geen indicatie dat gecomprimeerde werkschema’s globaal burn-out zouden reduceren. Dit lijkt erg profielafhankelijk.
De maatregel lijkt globaal gezien ook geen noemenswaardig effect te hebben op fysieke gezondheid, werkprestaties en ziekteverzuim. Volgens geïnterviewden waren deze uitkomsten deels het resultaat van het feit dat men – tegen de regelgeving in – toch voor een (informeel afgesproken) flexibeler werkrooster ging.
Wel worden er verschillende individuele cases gemeld van een slechtere werk-privébalans, een verhoogd burn-outrisico, meer fysieke klachten (rug- en nekpijn), verminderde slaap, overbelasting van het team door de langere werkdagen.
Bovenstaande voordelen worden hoofdzakelijk gerapporteerd door mannen en vrouwen die aanvankelijk veel vrijwillige overuren presteerden en mannen met jonge kinderen en een partner die een evenwicht zochten tussen hun hoofdbaan, een persoonlijk project (zoals een zelfstandige activiteit of een renovatieproject) en gezinstijd.
Bovenstaande nadelen/risico’s worden hoofdzakelijk gerapporteerd door vrouwen die een gecomprimeerd werkschema zagen als alternatief voor deeltijds werk. De verminderde flexibiliteit in de praktijk leidde bij sommigen onder hen tot een verstoord privé- en familieleven.