Paul Verhaeghe en Jurgen Christiaens over wat leiders vandaag nodig hebben
Zijn boeken Identiteit, Intimiteit en Autoriteit maakten van professor Paul Verhaeghe Vlaanderens bekendste psychoanalyticus. In zijn nieuwste werk Wijsheid bundelt hij inzichten uit vijf decennia onderzoek naar mens en maatschappij. Samen met Jurgen Christiaens, HR-directeur bij Oracle BeLux, schoof hij aan voor een gesprek over leiderschap, waarden en de nood aan collectieve wijsheid op de werkvloer.
Ik haalde er onder andere deze 7 inzichten uit:
1 – We leven in een paradijs — en toch voelen we onbehagen
“Het is een paradox,” zegt Paul Verhaeghe. “We leven in een welvaartsparadijs, maar ervaren meer angst en ontevredenheid dan ooit.”
Volgens hem is dat geen toeval: elke maatschappij veroorzaakt onbehagen, maar de onze met haar prestatiedruk, individualisering en constante vergelijking doet dat in overdrive. Dat onbehagen is geen individueel probleem, maar een structureel symptoom van een samenleving die haar evenwicht verliest.
2 – Werk kan onbehagen versterken of verzachten
Organisaties hebben daarin een cruciale rol. “We meten tevredenheid en doen welzijnsenquêtes, maar de echte oplossing zit in structuur en cultuur,” zegt Jurgen Christiaens.
“Een duidelijke richting, nabijheid van leidinggevenden en een gevoel van veiligheid maken het verschil. Mensen verdragen veel, zolang ze weten waar het schip naartoe vaart.”
Volgens Paul Verhaeghe spiegelen bedrijven hun tijd: ze kunnen dus evengoed een deel van het probleem als van de oplossing zijn.
3 – Competitie en samenwerking horen bij elkaar
De mens is geen puur rationeel individu, maar een sociaal dier, legt Paul Verhaeghe uit:
“We zijn tegelijk competitief én coöperatief. Een samenleving die te veel inzet op het individu, ondergraaft haar samenhang. Maar verplicht collectivisme verstikt creativiteit.”
Op de werkvloer vertaalt dat zich in de zoektocht naar een nieuw evenwicht: ruimte voor persoonlijke groei én verbondenheid.
4 – Leiderschap werkt alleen als er autoriteit is
“Macht en autoriteit zijn twee heel verschillende dingen,” zegt Paul Verhaeghe. “Macht is een relatie tussen twee mensen, waarbij één sterker is. Autoriteit is een driehoeksverhouding tussen leider, volgers en gedeelde waarden.”
Leiderschap dat enkel op positie of controle steunt, wordt al snel machtsspel. Autoriteit daarentegen ontstaat uit vertrouwen en legitimiteit: de erkenning dat een leider waarden belichaamt die ook de groep deelt.
5 – De gedeelde grond is zoek
Volgens de professor is dat precies wat vandaag ontbreekt:
“We hebben geen gemeenschappelijke verhalen meer. Vroeger gaf religie of ideologie richting, nu is het ieder voor zich. En dan verdwijnt vanzelf ook de autoriteit.”
Bedrijven kunnen hier het verschil maken door opnieuw zingeving te creëren — niet als marketingverhaal, maar als echt gedeelde identiteit. Wanneer medewerkers trots kunnen zijn op hun organisatie, ontstaat vanzelf meer bereidheid tot samenwerking en verantwoordelijkheid.
6 – Wijsheid is iets anders dan kennis
We hebben nog nooit zoveel kennis gehad, maar tegelijk lijkt er een schrijnend tekort aan wijsheid. “Kennis is voorspelbaar en exact. Wijsheid is contextueel en moreel,” zegt Verhaeghe. “Ze vraagt oordeelsvermogen en zelfinzicht.”
Organisaties sturen op data, KPI’s en dashboards, maar vergeten de vraag achter de cijfers: waarom doen we dit eigenlijk? Wijsheid vergt vertraging, dialoog en moed om niet het snelle maar het juiste te doen.
7 – HR is de hofnar van de organisatie
Christiaens beschouwt HR niet als eigenaar van wijsheid, maar als facilitator ervan. “Wij brengen leiders samen om van elkaar te leren. En soms moeten we ook de rol van hofnar opnemen — degene die durft zeggen wat niemand anders zegt.” HR kan de spiegel zijn waarin leiders reflecteren over macht, waarden en keuzes. Niet door te oordelen, maar door ruimte te creëren voor eerlijke gesprekken.
Paul Verhaeghe besluit: “Wat we missen, is het vermogen om samen te werken. Dat zit in ons DNA, maar we hebben het afgeleerd.”
Misschien is dat de opdracht voor leiders van vandaag: niet harder sturen, maar opnieuw leren verbinden.
