Passende jobs gezocht

De lijst met knelpuntberoepen, dat zijn beroepen waarvoor de invulling van de vacatures moeilijker verloopt dan voor andere beroepen, is dit jaar opnieuw langer geworden. Het gaat nu al om 234 beroepen, 27 meer dan vorig jaar.

Hoe krijgen we de vele vacatures ingevuld?
Pertinente vraag.

Een betere vraag is: “Wat moeten we doen om de mismatch op de arbeidsmarkt aan te pakken?”
(Spoiler alert) Opleidingen en leren op de werkplek zijn niet dé zaligmakende oplossing.

Is er voor iedereen een passende job?

Gedacht wordt dat technologisering, flexibilisering en globalisering vooral nadelig is voor kortgeschoolden, terwijl niet zozeer kortgeschoolde banen hierdoor onder druk komen te staan. Veel van de kortgeschoolde banen kunnen immers niet zomaar naar China of India verdwijnen. Medewerkers in deze banen bieden veelal plaatsgebonden diensten aan. Denk bijvoorbeeld aan schoonmaken, verzorging en catering. Bovendien gaat het in deze jobs vaak om niet-routinematige interactieve taken, dewelke relatief onvoorspelbaar en daarom moeilijk te programmeren zijn.

Voor bedrijven valt er meer te besparen door taken van middengeschoolden te automatiseren of deze met behulp van ICT elders ter wereld te laten uitvoeren. Dat zien we ook in de cijfers. Het aandeel kortgeschoolde banen is de voorbije 25 jaar relatief stabiel gebleven, op ongeveer 10%. Tegelijkertijd daalde het aandeel van de middengeschoolde banen van 53% tot 42%, en steeg het aandeel hooggekwalificeerde van net geen 40% tot bijna 50%.

Onze economie lijkt steeds meer te veranderen in een zogenaamde zandlopereconomie – een sterke toename van het aandeel hooggeschoold werk, een lichte toename van kortgeschoold werk en weinig daartussen – met veel verliezers:

• kort- en middengeschoolde werkzoekenden verdringen elkaar voor de beschikbare kortgeschoolde jobs, waarbij de kans reëel is dat de kortgeschoolden aan het kortste eindje trekken en werkloos achterblijven;
• middengeschoolde werkzoekenden komen vaker terecht in kortgeschoolde banen waarvoor ze zich overgekwalificeerd voelen of die niet aansluiten bij de eigen interesses met alle nadelige gevolgen van dien;
• werkgevers krijgen hun vacatures voor hooggeschoolde banen amper ingevuld en kampen met een tekort aan personeel;
• wat op zijn beurt leidt tot meer werkdruk en stress bij werkenden.

Maar… er zijn toch ook knelpuntberoepen waarvoor geen specifieke vereisten gevraagd worden?
In reactie op de nieuwe knelpuntberoepenlijst stuurde Stijn Baert (UGent) onderstaande tweet de wereld in.

In het vorig jaar uitgevoerde VIONA-onderzoek hebben we een overzicht gemaakt van de top 20 van knelpuntberoepen waarvoor geen specifieke vereisten gevraagd worden.

Uit onze oefening blijkt dat onaantrekkelijke arbeidsomstandigheden de voornaamste oorzaak zijn voor een moeilijke instroom van personeel in deze beroepen. Denk aan lage verloning, stresserend of fysiek zwaar werk, onregelmatige werktijden en weekendwerk, deeltijdse of tijdelijke contracten.

Veel van deze 20 beroepen bevinden zich in sectoren die slecht scoren wat werkbaar werk betreft, zoals transport, schoonmaak en horeca. De top 20 bevat bovendien verschillende precaire jobs, met name schoonmaker bij mensen thuis, schoonmaker van ruimten en lokalen, en bewakingsagent. De precariteit van deze jobs wordt bepaald door veel onzekerheid, flexibiliteit, een laag en onvoorspelbaar inkomen, zwakke sociale bescherming en machteloosheid voor de medewerkers. Ook het beroep van callcentermedewerker vinden we terug in de top 20. In een onderzoek van de KU Leuven naar ‘het meest stresserende beroep’ is het beroep van callcentermedewerker als het meest extreme voorbeeld van een ‘slopend beroep’ naar voren gekomen.

Geschoolde knelpuntberoepen invullen door het upgraden van mensen…

De Vlaamse arbeidsmarkt wordt gekenmerkt door een skills mismatch: de vaardigheden van de werklozen sluiten niet aan bij de banen die werkgevers aanbieden. Vandaag zijn er vooral veel vacatures voor (hoog)geschoolden, terwijl het gros van de werklozen eerder kortgeschoold is of wegens omstandigheden op zoek is naar een kortgeschoolde job.

Het beleid tracht deze kloof te dichten door werklozen te verleiden tot het volgen van een opleiding of een ander competentieversterkend traject in de hoop hun competenties te verhogen en zij alsnog de beschikbare jobs kunnen invullen. Vraag is of de stap naar deze jobs voor werklozen realistisch is binnen de termijn die werkgevers hen willen én kunnen bieden. De mismatch tussen de competenties van mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt en de competenties die werkgevers vragen, is immers groot.

… of door het sleutelen aan werk op maat?

Upgraden van mensen werkt voor sommigen. Voor anderen niet. Zij hebben nood aan jobs die aansluiten bij hun competenties. In een krappe arbeidsmarkt kunnen werkgevers het zich niet permitteren om potentieel talent verloren te laten gaan.

Dat kan met inclusief job design. Deze methode houdt in dat er in het takenpakket van geschoolde en/of meer ervaren medewerkers gezocht wordt naar logistieke, administratieve en organisatorische taken van repetitieve aard, om deze vervolgens waar mogelijk en gewenst uit hun takenpakket te halen en te bundelen tot een nieuwe functie die geschikt is voor minder geschoolde en/of minder ervaren medewerkers.

Een voorbeeld zegt meer dan 10 pagina’s theorie

Twee voorbeelden uit de praktijk. In ons VIONA-onderzoek (zie onder) gingen we in gesprek met Kim’s Chocolates. Als producent van chocolade en pralines weet deze organisatie maar al te goed wat knelpuntberoepen zijn. Vooral het vinden van techniekers is een hele opgave. Door minder complexe taken uit het takenpakket van de techniekers te halen en over te hevelen naar een nieuwe functie of rol voor operatoren die enig technisch inzicht en leervermogen hebben, kan Kim’s Chocolates het werk met minder techniekers uitvoeren én tegelijkertijd extra groeikansen bieden aan haar operatoren. Deze herverdeling van taken heeft volgens Kim’s Chocolates een meerwaarde op zowel efficiëntie, instroom als duurzame retentie.

Recent konden we in de media een ander mooi voorbeeld van het slim herdenken van jobs lezen (VRT 14/10/2022). In het Vitaz ziekenhuis in Sint-Niklaas kunnen sinds kort ook zorgondersteuners de patiënten helpen verzorgen. Zij zijn de rechterhand van de verpleegkundigen. Uit analyse bleek immers dat verpleegkundigen – al jaren bovenaan de lijst met knelpuntberoepen – vaak logistieke en administratieve taken uitvoeren die andere zorgprofielen ook op zich kunnen nemen. Deze taken worden door de zorgondersteuner overgenomen. Met deze nieuwe functie wil Vitaz het potentieel talent zonder diploma hoger onderwijs aanboren.

Niet of, maar en: én upgraden van mensen én sleutelen aan werk

Opleidingen en leren op de werkplek zijn belangrijk om vacatures voor knelpuntberoepen beter ingevuld te krijgen en meer werklozen aan het werk te helpen, maar er is meer nodig dan dat.

Het tekort aan arbeidskrachten krijgen we niet opgelost door louter een individuele benadering en maatwerk aan de kant van de werkzoekende. Ook aan werkgeverskant is actie en maatwerk nodig, met name het herdenken van jobs zowel wat betreft de inhoud als de arbeidsomstandigheden ervan. De kennis en de methoden om dit te doen zijn voorhanden. Het is alleen een kwestie van de methoden toe te passen.

Dit artikel werd geschreven door Bart Moens

+++

Bart Moens is docent-onderzoeker binnen de onderzoeksgroep Sociaal Werk van Odisee. Hij doet onderzoek rond de inclusieve arbeidsmarkt, waarbij hij zowel naar de aanbodzijde als naar de vraagzijde van de arbeidsmarkt kijkt en onderzoekt wat er nodig is om deze twee met elkaar te verbinden. Bovenstaand artikel is geschreven op basis van de inzichten uit het VIONA-onderzoek ‘Herdenken van jobs: naar een betere instroom en retentie van personeel in knelpuntberoepen in Vlaanderen’, een onderzoek in opdracht van het departement Werk en Sociale Economie.