Heb jij ook een brokkelbrein?

Succesvol levenslang leren zonder optimaal functionerend denkbrein is, welja, ondenkbaar. Daarom wilden we achterhalen hoe we ons denkvermogen dan kunnen verbeteren en zo kwamen we terecht bij neuropsychiater Theo Compernolle. “Daag je brein uit en leg je gsm aan de kant”, geeft hij als voornaamste tip.

Is overmatig schermgebruik echt zo’n groot probleem voor ons IQ?

“Het ligt eraan hoe je intelligentie definieert”, aldus Compernolle. “Als het gaat over ons denkende brein, dan heb je het over het menselijke vermogen om abstract te redeneren. We bedenken continu dingen die niet bestaan. Denken aan een rode olifant met groene vlekken is geen enkel probleem voor een mens. Dat is totaal uniek in de dierenwereld.”

“Het denkbrein heeft aandacht nodig die volgehouden, ononderbroken en op één door onszelf gekozen doel is gericht. De manier waarop we onze technologie gebruiken, of ons erdoor laten misbruiken, maakt dat onmogelijk. Als je voortdurend verbonden bent, laat je je ook voortdurend onderbreken. Maar het is niet zo dat het verkeerd gebruik van die technologie onherstelbare schade toebrengt.”

“Je aandacht niet kunnen richten en vasthouden is wél problematisch. Als je werkt aan een rapport en je laat je telkens onderbreken door pop-ups, piepjes, muziekjes en trillingen, dan is dat multitasken voor je brein. En multitasken is afgrijselijk inefficiënt. Ik ben ook tegen open landschapskantoren, omwille van de continue interrupties. Elke interruptie kost een aandachts-, energie- en geheugenverslindende omschakeling, want het denkbrein kan maar aan één ding tegelijk aandacht geven. Een taak afwerken vergt dan tot vijfmaal meer tijd, je maakt meer fouten en je onthoudt minder.”

“Dat ons denkbrein slechts aan één zaak tegelijk aandacht kan geven, lijkt een zwakte, maar is tegelijk een sterkte, omdat je diep kan ingaan op iets. Einstein met een smartphone op zak zou nooit E=MC² bedacht hebben. Veel leiders van big techbedrijven zoals Steve Jobs en Bill Gates beperken dan ook het schermgebruik van hun kinderen.”

“Dan is er ook nog het archiverende brein dat ons langetermijngeheugen beheert. Het interessante van het archiverende brein is dat het zijn werk doet, terwijl we ons denkbrein een pauze gunnen. Ons denkbrein en ons archiverende brein gebruiken als het ware samen de “centrale computer” van ons brein, in een wisselwerking, een zero sum game. Wanneer het denkbrein beslag legt op die computer, is er weinig voorhanden voor het archiverende brein, en vice versa. En ’s nachts staat de hele computer ter beschikking van je archiverende brein.”

“Je brein is dus even actief ’s nachts als overdag met het selecteren, ordenen en opbergen van informatie. Voldoende slaap is daarom superbelangrijk om het beste uit je brein te halen. Regelmatige schermvrije pauzes gedurende de dag zijn echter bijna even belangrijk voor je geheugen en creativiteit. ”

Moeten we dan in de eerste plaats een stressvrij leerklimaat creëren?

“Stress is niet per se negatief. Heb je te weinig intellectuele uitdagingen, dan verveel je je en voel je je niet goed. Welbevinden en prestaties verhogen bij een hoger stressniveau. Ook een beetje negatieve stress is interessant, omdat elke creativiteit daarmee start. Frustratie is een trigger om het beter of helemaal anders te willen doen.”

“Maar echt negatieve stress, vooral als die lang duurt, blokkeert ons denkbrein. Dan neemt het reflexbrein, ons dierlijke primitieve brein, het denkvermogen over met impulsen gericht op overleven en voortplanten. Dat is niet geschikt voor rationeel omgaan met intellectuele uitdagingen. Hou je stressbalans dus min of meer in balans.”

Kan technologie ons brein ondersteunen?

“Externe databases als Google vormen je hulpgeheugen. Maar je moet al iets weten over je onderwerp om te weten of je geen gevaarlijke onzin voorgeschoteld krijgt en om er creatief mee aan de slag te kunnen. Als je ChatGPT gebruikt, dan heb je zelfs méér dan een stevige basiskennis over je onderwerp nodig om de informatie die je genereert correct te kunnen beoordelen.”

“Een AI-systeem dat geleerd had ijsberen te herkennen op basis van duizenden foto’s, herkende een exemplaar in de zoo niet, omdat het zich baseerde op de sneeuw in die foto’s. Een Tesla die door analyse van foto’s geleerd had om vrachtwagens te herkennen, knalde frontaal tegen een vrachtwagen die omgevallen was omdat het die niet herkende, wat een tweejarig kind wel zou kunnen. Het 1 kg wegende, 25 watt/uur verbruikende brein van dat jongetje weet wat een vrachtwagen is, terawatts verslindende AI niet. Vervang ijsbeer of Tesla door hersentumor en je begrijpt waarom een arts het laatste woord moet hebben.”

“Moderne AI, net als ons reflexbrein, kan alleen omgaan met routines die het aangeleerd heeft, maar heeft geen oplossing voor situaties die nieuw, uniek of ongewoon zijn. Er is nog geen enkele technologie die ook maar kan tippen aan het menselijke denkbrein.”

Compernolles leertips

• Aandacht: schakel afleiding radicaal uit en focus langdurig op een zelfgekozen onderwerp.
• Schermvrije pauzes: zorg vooral voor regelmatige pauzes en voldoende slaap
• Verbindingen in hersenen: leg verbanden met kennis die je al hebt
• Herhaling: herhaal met tussenpozen.
• Uitleggen: leg wat je geleerd hebt uit aan anderen
• Ezelsbruggetjes: maak gebruik van mnemotechnieken
• Visuele hulpmiddelen: gebruik schema’s, mindmaps en tekeningen

+++

Theo Compernolle is neuropsychiater en onafhankelijk consultant. Voorheen was hij professor in Amsterdam en Brussel. Hij schreef “Ontketen je brein”, “Van brokkelbrein naar focus” voor leerkrachten en “Ontketen het brein van je kind” voor ouders.